اثربخشى ماه رمضان بر روح و روان آدمى

استقبال از ماه رمضان
 

ماه رمضان فرا رسيد ماه خدا ماه رحمت و آمرزش، ماه خودسازى، ماه قرآن، ماه عبادت و ماه رستگارى، ما بايد خنود را براى ورود ماه مبارك آماده سازيم و در اين ماه خدا به پرورش هر چه بهتر روحمان بپردازيم و آن را از آلودگى ها ناپاكى ها كژى ها و گناهانى كه طى يازده ماه مرتكب شده ايم، پاكسازى و تطهير نماييم.
در ماه رمضان است كه روزى ها تقسيم مى شود، اجل ها ثبت و نوشته مى گردد و زائرين خانه خدا و ملاقات كنندگان با پروردگار مشخص و معنى مى شوند و در آن شبى قراردارد كه برتر از هزار ماه است امام صادق (ع) مى فرمايد: فى لَيلَةِ تسعَ عَشَرَ من شهر رمضان التقدير و فى ليلة احدى و عشرين القضاء و فى ليلة ثلاثَ و عشرينَ ابرام ما يكون فى السَّنة الى مثلِها وللَّه - جل ثناؤُهُ - أن يفعل ما يسار فى خلقِهِ
(وسائل الشيعه، ج 4، ص 261)
شب نوزدهم ماه رمضان، شب تقدير و شب بيست و يكم، شب قضاء و شب بيست و سوم شب تصويب امورى است كه در سال تحقق خواهد يافت و خداوند - جل ثناوه - هر چه خواهد براى خلقش آن كند.
پس بايد خود را كاملا آماده كنيم و خاى را سپاس بى كران گوييم كه عمرى دوباره به ما داد تا اين ماه پرفضيلت و شب قدر را درك كنيم و به فكر چاره اى براى خويشتن باشيم. بله ماه رمضان از راه مى رسد و باران رحمت الهى همچو سيل بر سر ما فرود خواهد آمد به شرط اينكه ما خنويشتن را براى فراگيرى رحمت آماده سازيم و با بيسار نيايش كردن و دعا خواند و استغفار نمودن و بر فقرا و بيچارگان انفاق كردن و به مؤمنان افطار دادن و خيرات نمودن و قرآن تلاوت كردن خود را بسازيم و مورد قبول پروردگار قرار گيريم و رضايت ذات مقدسش را كسب كنيم و قلب امام زمان را از خود راضى و خشنود نگه داريم و منتظر فرجش باشيم.

ماه رمضان، ماه رحمت و مغفرت
 

ماه رمضان تا چند روز ديگر فرا مى رسد و در اين ماه پربركت، درهاى آسمان گشوده و درهاى بهشت بر روى مؤمنين گشوده شود. درهاى رحمت و مغفرت را بر روى توبه كنندگان و استغفاركنندگان مى گشايند. پس اگر مؤمنين به استقبال آن بشتابند و خود را آماده رحمت و مغفرت الهى بكند و با خواندن قران و انفاق و كارهاى خير و پرهيز از گناهان به سوى آن روى آورند، بى گمان خداوند مغفرتش را از آنان دريغ نكند و دعاهايشان را مستجاب گرداند پيامبر اسلام مى فرمايند: يا ايها الناس انَهُ قد اقبل اليكم شهر اللَّه بالبركة و الرحمة و المغفرة شهر هو عندللَّه افضل الشُّه ور و ايامه افضل الايام و لياله افضل الليالى و ساعاته افضل الساعاتِ
(وسائل الشيعه، ج (ع)، ص 227)
اى مردم، ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما روى آورده است ماهى كه نزد خدا بهترين ماه ها، روزهايش بهترين روزها، شبهايش بهترين شب ها و اوقاتش بهترين اوقات است.
پيامبر رحمت و مغفرت در سخنى ديگر مى فرمايند: ان شهركم هذا ليسَ كالشُّهورِ انَّه اذا اقبلَ اليكُم اَقْبَلِ بِالبَرَكَةِ والرَّحمة و اذا ادْبر عنكم ادبر بغفرانِ الذُّنوبِ.
(همان، ص 226)
اين ماه همانند ديگر ماهها نيست زيرا هرگاه به شما رو آورد همراه با بركت و رحمت است و آنگاه كه از شما پشت كند، آمرزش گناهان را در بردارد.
خداوند اين ماه را بر ساير ماه ها برترى بخشيد و ويژگى هايى به آن عطا فرمود و حرمت هاى بسيار و فضيلت هاى روشنى برايش قرار داد. آنچه در غير اين ماه حلال است به احترام اين ماه، حرام گردانيد و راى گرامى داشتنش خوردن و آشاميدن را در آن منع كرد. وقت و زمان خاصى براى آن قرار داد يك شب آن را برتر از هزار ماه قرار داد و آن شب را شب قدر ناميد، شبى كه فرشتگان الهى و روح به اذن پروردگار در آن فرود مى آيند و با خويشتن كه به بركت دائمى همراه است تا سپيده دمان بر بدنگانى كه شايسته اين سلام و بركات اند هديه نمايند.

آثار روزه
 

يكى از ويژگى هاى ماه مبارك رمضان، روزه است. انسان روزه ار چون از خوردن و آشاميد نبه كلى امتناع مى كند، بى گمان احساس گجرسنگى و تشنگى به او دست مى دهد و به فكر گرسنگان و فقيران مى افتد و شايد از اين راه توفيقى بيابد كه بر تهى دستان بيشتر ترحم كند و از اموالى خدا دايش بر آنان انفاق نمايد كه اگر روزه نباشد چنين احساسى به افراد مرفه دست نخواهد داد. امام صادق (ع) مى فرمايد: خداوندروزه را واجب كرد تا غنى و فقير با هم مساوى باشند چون غنى رنج گرسنگى را لمس نكرده است تا به فقير رحم كند و ثروتمند هر وقت چيزى را اراده كرده است قدرت به دست آوردن آن را داشته است خدا خواسته است كه ميان بندگانش يكنواختى به وجود آورد و ثروتمند طعم گرسنگى را بچشد و اگر جز اين بود ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمى كرد.
(وافى، ج 2، كتاب الصيام، ص 8)
وانگهى روزه انسان را به گونه اى مى سازد كه بيشتر به هدف آفرينش پى ببرد و بداند كه آفريده نشده است تا غذاهاى نيكو او را از سمئوليت هاى بزرگش باز دارد، بلكه خداوند مى خواهد او خود را چنان پرورش دهد كه قدرت مقابله با هرگونه مشكلى را در زندگى داشته باشد و از عهده مسوليت هاى سنگينى كه رفاه طلبان و متنعمان از انجام آن عاجزند، به سادگى برآيد. آدمى با روزه دارى كه امساك از خوردن و آشاميدن و خوددارى از برخى چيزها ديگراست، در واقع با خواهش هاى نفسانى مى جنگد و در برابر غريزه هاى كم ارزش خود مقاومت مى كند و جان را از قيد حكومت و سلطه هوس ها و خواهش ها مى رهاند. پيشوايان اسلام فرموده اند:
افضل الناسِ من جاهدَ هواهُ و اَقوَى النّاسِ مَن غَلَبَ هَواهُ
(غررالحكم، ص 90 و 91)
بهترين مردم كسى است كه با هواى نفس مبارزه كند و نيرومندترين آنان كسى است كه بر آن پيروز شود.

روزه و بازدارندگى از گناه
 

روزه گرفتن تنها امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه خوددارى از گناه نيز است. پيامبر گرامى اسلام در طى خطبه اش براى ورود در اين ماه فرمود: بهترين اعال، پرهيز از گناهان و محرمات الهى است. پس انسان روزه دار همانگونه كه از مباحات، امساك و امتناع مى كند، به طريق اولى بايد از هرگونه حرام و حتى موارد شبهه اى پرهيز كند. تقوا و پرهيزگارى در تربيت و سازندگى و شخصيت يك مسلمان نقش بسيار مهمى دارد؛ از اينى روست كه قرآن مجيد روزه گرفتن را عاملى براى پرهيزكارى مى داند و با جمله لعلكم تتَّقوُن يادآور مى شود كه روزه نقش فراوانى در ايجاد و تقويت روحيه تقوا و پرهيزكارى دارد. پيامبر بزرگوار اسلام در خطابه اى كه فضيلت هاى ماه رمضان را براى مسلمانان بيان فرمود در پاسخ به سوال امام على (ع) كه پرسيدند: بهترين اعمال در اين ماه چيست؟ فرمودند: الوَرَعُ عَنْ مَحارِمِ اللَّه: اجتناب و پرهيز از گناهان
(وسائل الشيعه، ج (ع)، ص 228)
روزه دار با به كار بستن دستورات الهى كه شرط كمال است روح تقوا را در خود زنده مى كند و اين مراقبت ثمربخش، در ماه مبارك رمضان بسيار آسان تر است چرا كه گرسنگى و تشنگى و ديگر محدوديت هاى روزه، شعله هاى سركش غرايز حيوانى و هوس ها را تا حد چشم گيرى خاموش مى سازد و با مراقبت و تمرين پياپى در يك ماه، نيروى بازدارنده از گناه در انسان به وجود مى آيد و خصلت خوددارى در او ريشه مى گيرد و رشد مى كند و او با گذراندن اين برنامه يك ماهه توفيق مى يابد كه پس از ماه روزه نيز پرهيزكار باقى بماند. بر اين اساس است كه در دعاى روز ششم از خداوند مى خواهيم: پروردگارا، مرا با ارتكاب نافرمانى ات، خوارم مگردان و به ضرب تازيانه انتقامت كيفر مكن و مرا از موجبات خشم خود، دور گردان، به حق احسان و نعمت هايت اى منتهاى خواسته و آرزوى خواستاران.

روزه و صفاى قلب
 

روزه بايد، مانند سپرى محكم و قوى باشد كه آفات دنيا و عذاب آخرت را از انسان دور سازد، پس اگر مؤمن روزه گرفت بايد نفس خود را از شهوت ها و هواها بازدارد و درون خود را از هرچه كه موجب تيرگى و كدورت و غفلت و سياهى و زنگار قلب است پاكسازى نمايد تا به درجه خلوص برسد و مورد رضاى معبود و معشوب قرار گيرد. اين چنين روزه اى است كه انسان را همواره در حال عبادت قرار مى دهد حتى اگر در رختخوابش به خواب راحت هم فرورفته، باشد نفس هايش هم تسبيح و تحميد و تمجيد الهى است. در سايه همين صفا و پاكى حاصل از روزه است كه روزه دار، با خودآگاهى نه تنها دهان و شكم را از خوردن و آشاميدن، بلكه دست و پا و چشم و گوش و زبان و همه اعضاى خويش را از آنچه خدا حرام فرموده است نگاه مى دارد و مى تواند به آن درجه از تقوا نايل آيد كه حتى از انديشه و فكر گناه نيز دورى گزيند و اين اوج نورانيت روزه است. اميرالمؤمنين (ع) نيز به همين مرتبه اشاره مى فرمايد: صيامُ القَلْبِ عَنِ الفِكْرِ فِى الاثامِ اَفْضَلُ مِن صيامِ البَطنِ عن الطَّعامِ روزه دل از انديشه گناهان، برتر از روزه شكم از خوردن و آشاميدن است.
(غررالحكم، ص 203)
و البته اين بدان معنا نيست كه ظاهر روزه و امساك از خوردن و آشاميدن را رها كنيم، بلكه لازم است به آن بسنده نكنيم و همراه با آن بكوشيم كه به نتايج معنوى روزه نيز برسيم. جالب است كه همين امساك ظاهرى و معمولى نيز انقلابى روحى درروزه داران به وجود مى آورد و طبق گواه دست اندركاران و آمار و ارقام، در ماه مبارك رمضان از شرارت ها و تباهى كاسته مى شود.

روزه در كلام معصومان
 

رسول اكرم (ص) فرمودند: ايها الناس قد اظلَّكُم شهرٌ عظيمٌ، شهر مباركٌ، شهرٌ فيه ليلةٌ العملُ فيها خيرٌ من الفِ شهرٍ هو شهر اوله رحمةٌ و اوسطه مغفرة و آخره عتقٌ من النار.
(بحارالانوار، ج 96، ص 342)
اى مردم! ما هبزرگى بر شما سايه افكنده، ماهى مبارك كه شبى دار كه عمل خير در آن از عمل هزار ماه برتر است. ماهى كه اولش رحمت، ميانش آمرزش و پايانش رهايى از آتش است.
رسول اكرم9: انَّ للجنَّةِ بابا يدعى الرَّيان لايدخل منه الا الصائمون.
(همان، ص 252)
بهشت را درى است كه آن را باب الريان مى گويند و از آن جز روزه اران وارد بهشت نمى شوند.
امام على مى فرمايد: ايها الناس ان يومكم هذا ثيابه فيه المحسنون و يخسر فيه المسيئون و هو اشبه يوم بيوم قيامتكم فاذكروا بخروجكم من منازلكم الى مُصَلاكم خروجَكُم منَ الاجداثِ الى ربِّكُمْ
(امالى، صدوق، ص 100)
اى مردم امروز (عيد فطر) روزپاداش نيكوكاران و زيان تبهكاران است و آن را شباهتى بسيار با روز رستاخيز است. پس هنگامى كه براى نماز (عيد) بيرون مى رويد خروج از قبر و روانه شدن به سوى پروردگار را به ياد آوريد.
امام على (ع) فرمودند: عليكم فى شهر رمضان بكثرة الدعاء و الاستغفار فامَّا الدعا فيَدفع عنكم البلاء و اما الاستغفار فتُمحى به ذنُوبُكُمْ
(وسائل الشيعه، ج 4، ص 223)
بر شماست كه در ماه رمضان زياد دعا و استغفار كنيد چه اين دعا بلا و گرفتارى را از شما دور مى سازد و سبب استغفار، گناهان شما محو مى شود.
اما على (ع) مى فرمايد: نوم الصائمِ عبادةٌ و صمتُهُ تسبيحٌ و دعاءهُ مستجابٌ و عَملُهُ مضاعفٌ انَّ للصائم عند افطاره دعوةٌ لاتردُّ؛ خواب روزه دار عبادت و سكوتش تسبيح و دعاى او مستجاب و عملش چند برابر است، همانا دعاى روزه دار به هنگام افطار رد نمى شود.
امام باقر (ع) مى فرمايد: العمل الصالح فيها من الصلاة و الزكاة و انواع الخير خير من العمل فى الف شهر ليس فيها ليلة القدر و لولا مايضاعف اللَّه تبارك و تعالى للمؤمنين ما بلغوا ولكنَّ اللَّه يضاعف لهم الحسناتِ.
(بحارالانوار، ج 93، ص 360)
در اين شب قدر، عمل شايسته همچون نماز و زكات و هر كار نيك، بهتر است از عمل خير در هزار ماه كه شب قدر در آن نباشد و اگر خداى تبارك و تعالى پاداش اعمال مؤمنان را دو چندان نمى كرد آنان بدين منزلت نمى رسيدند، اما خداى پاداش كار خير ايشان را دو برابر كرده است. امام باقر7: من احييى ليلة القدرِ غُفرتْ لهُ ذنُوبُه وَلَو كانت ذُنوُبُهُ عدد نجومِ السَّماء و مثاقيلِ الجبالِ ومكائيلِ البحارِ.
(بحارالانوار، ج 98، ص 168)
كسى كه شب قدر را (با عبادت خدا) زنده دارد گناهانش آمرزيده شود گرچه به عدد ستارگان آسمان و سنگينى كوه ها و كيل درياها باشد.
امام على بن موسى الرضا (ع) مى فرمايند:
شهر رمضان شهر البركة و شهر الرحمة و شهر المغفرة و شهر التوبة و شهر الانابة من لم يعفو له فى شهر رمضان ففى اى شهرٍ يغفر له
(همان، ج 96، ص 341)
ماه رمضان، ماه بركت است، ماه رحمت است، ماه آمرزش است، ماه توبه است و ماه بازگشت (به سوى خدا) است هر كس در ماه رمضان آمرزيده نشود در كدام ماه ديگر مورد آمرزش قرار مى گيرد.
پيامبر اسلام9: شهر الصبر و انّ الصبر ثوابُهُ الجنَّة
(اصول كافى، ج 4، ص 66)
رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.